غرب شناسی بنیادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکتری دین و ادبیات، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که ذهن پژوهش‌گران فوکو را درگیر کرده این است که آیا نظریات او دربارۀ قدرت موقعیتی برای اعمال آزادی و شورش فراهم می‌کند. هم‌چنین، در پی این سؤال یکی از معماهای پیشِ‌روی پژوهش‌گران این بوده است که مواضع او دربارۀ انقلاب ایران چگونه با مواضعی که دربارۀ آزادی و قدرت داشته است سازگاری می‌یابد. در این مقاله نقش آزادی و سوژگی در آثار فوکو را با تأکید بر انقلاب ایران بررسی خواهم کرد. از نظر وی، در موقعیتی که قدرت در همه جا نفوذ کرده است، یکی از امکان‌های مهم برای اِعمال فاعلیت (سوژگی) «تمرین‌های معنوی» است؛ یعنی مجموعه‌ای از فعالیت‌ها که در جهت خودسازی انجام می‌شود. انقلاب ایران نمونه‌ای از این نوع سوژگی را به نمایش گذاشت، زیرا بسیاری از انقلابیون هم‌زمان به خودسازی درونی و ایجاد تحول بیرونی می‌پرداختند. فوکو باور داشت که تشیع انقلابی به دلیل وجود رویکردهای باطنی امکان اِعمال آزادی را فراهم می‌کند. البته چنین ترکیبی از آن‌جا که در مقوله‌های ذهنی غربی نمی‌گنجید، برای ایشان هضم‌شدنی نبود.

کلیدواژه‌ها

خوشروزاده، جعفر (1382). «میشل فوکو و انقلاب اسلامی، رویکردی فرهنگی از منظر چهره‌های قدرت»، اندیشۀ انقلاب اسلامی، ش 7 و 8.
خوشروزاده، جعفر (1383). «میشل فوکو و انقلاب اسلامی: نفی پیش‌گامی نخبگان و ظهور ارادۀ جمعی»، اندیشۀ انقلاب اسلامی، ش 11 و 12.
ذوالفقاری، ابوالفضل و حسن محمدمیرزایی (1393). «فوکو و انقلاب اسلامی ایران (1979): مدل‌سازی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر اساس دیدگاه‌های میشل فوکو»، مطالعات انقلاب اسلامی، ش 37.
رمضان نرگسی، رضا (1384). «دغدغه‌های میشل فوکو دربارۀ انقلاب اسلامی ایران»، فصل‌نامۀ آموزه، ش 7.
شاکری، احسان (1385). «میشل فوکو و انقلاب اسلامی»، تاریخ معاصر ایران، ش 37.
محمدی، جمال، حسین دانش مهر و عبداله بیچرانلو (1392). «ارزیابی انتقادی روایت میشل فوکو از انقلاب اسلامی ایران»، پژوهش‌نامۀ انقلاب اسلامی (دانشگاه همدان)، ش 3.
 
Carrette, Michel (2000). Foucault and Religion: Spiritual Corporality and Political Spirituality, London and New York: Routledge.
Foucault, Michel (1978). The History of Sexuality, the Will to Know, trans. Robert Hurley, Vol. 1, New York: Pantheon Books.
Foucault, Michel (1986). The History of Sexuality, the Care of the Self, trans. Robert Hurley, Vol. 3, New York: Vintage.
Foucault, Michel (1997a). “Polemics, Politics, and Problematizations: An Interview with Michel Foucault”, in Essential Works of Foucault 1954-1984: Ethics, Paul Rainbow (ed.), London: Penguin.
Foucault, Michel (1997b). “What is Enlightenment?”, in Essential Works of Foucault 1954-1984: Ethics, Paul Rainbow (ed.), London: Penguin.
Foucault, Michel (1997c). “The Hermeneutics of the Subject”, in Essential Works of Foucault 1954-1984: Ethics, Paul Rainbow (ed.), London: Penguin.
Foucault, Michel (1997d). “Technologies of the Self”, in Essential Works of Foucault 1954-1984: Ethics, Paul Rainbow (ed.), London: Penguin.
Foucault, Michel (2002). “Truth and Power” in Essential Works of Foucault 1954-1984: Power, James Faubion (ed.), London: Penguin.
Foucault, Michel (2005a). “Tehran: Faith against the Shah”, in Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism, Janet Afary and Kevin B (eds.), Anderson, London and Chicago: The University of Chicago Press.
Foucault, Michel (2005b). “Dialogue between Michel Foucault and Baqir Parham”, in Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism, Janet Afary and Kevin B. Anderson (eds.), London and Chicago: The University of Chicago Press.
Foucault, Michel (2005c). “What Are the Iranians Dreaming About?”, in Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism, Janet Afary and Kevin B. Anderson (eds.), London and Chicago: The University of Chicago Press.
Foucault, Michel (2005d). “Iran: The Spirit of a World without Spirit”, in Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism, Janet Afary and Kevin B. Anderson (eds.), London and Chicago: The University of Chicago Press.
Foucault, Michel (2005e). “Is It Useless to Revolt?”, in Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism, Janet Afary and Kevin B. Anderson (eds.), London and Chicago: The University of Chicago Press.
Foucault, Michel (2005f). Hermeneutics of the Subject, trans. Graham Burchell, New York: Palgrave Macmillan.
Oksala, Johanna (2012). Foucault, Politics, and Violence, Evanston: Northwestern University Press.