نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانشآموخته دکتری فلسفه دانشگاه تهران؛ پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران
چکیده
یوهان گوتلیب فیشته مدعی بود تنها کسی است که روح فلسفۀ کانت را دریافته و به آن وفادار است. بااین‌حال، در برخی از اساسی‌ترین مسائل، موضع او درظاهر مخالف با کانت به‌نظر می‌رسید، به‌همین‌دلیل با نقدهای جدی مواجه شد، ازجمله امکان «شهود عقلی» برای انسان که کانت آن را انکار می‌کند، اما فیشته آن را بنیاد آگاهی می‌داند و تصریح می‌کند که بدون شهود عقلی امکان حصول آگاهی برای انسان منتفی است. فیشته ازیک‌سو اظهار می‌کند که شهود عقلی مورد‌نظر او و کانت دو مقولة متفاوت‌اند، یعنی اشتراک لفظی دارند و ازسوی‌دیگر، اظهار می‌کند که کانت در این مسئله با او هم‌رأی است. علاوه‌بر آنکه در نقد دوم، بنابر مقتضیات عقل عملی، شهود عقلی را مجاز می‌داند، فحوای بسیاری از عبارات او در نقد اول نیز مؤید امکان آن است. شارحان درمورد نسبت میان کانت و فیشته در این مسئله اتفاق رأی ندارند. برخی نظر فیشته را مخالف کانت می‌دانند و برخی دیگر میان آن‌ها اختلافی نمیبینند. در نوشتار حاضر نخست از پیچیدگی‌های این بحث در نظام کانت و فیشته سخن گفته می‌شود؛ سپس نمونه‌ای از ادلة موافقان و مخالفان مطرح می‌شود؛ و درپایان تحلیل نگارنده درباب نبود اختلاف میان آنان بیان می‌شود.
کلیدواژه‌ها
)