غرب شناسی بنیادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی قم

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی قم

3 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده

اندیشمندان ایرانی به فراخور زمانه و زمینه، هر کدام رویکردی متفاوت در برخورد با غرب و مدرنیته برگزیدند. هدف این پژوهش، فهم نگرش شریعتی نسبت به غرب و مدرنیته بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با استناد به آثار ایشان و بر اساس چارچوب نظری مکتب فرانکفورت به دنبال دست­یابی به این هدف و پاسخ­گویی به این سؤال است که موضع و دیدگاه شریعتی نسبت به چیستی غرب و مدرنیته چیست؟ به نظر می­رسد ایشان با نگاهی گزینشی و انتقادی به چیستی غرب و مدرنیته، بر لزوم استفاده‌ی صحیح از مدرنیته و حفظ هویت در برابر چیستی غرب اصرار می‌‌ورزید. بنا بر شواهد، نگرش شریعتی به چیستی غرب از منظر تمدن و استعمار است. وی به جنبه‌های مثبت و علمی تمدن غرب، به دلیل تناسب با جوامع جهان‌ سوم تمایل نشان می‌داد، و به استعمار از آن‌ جهت که از خود بیگانگی را بر جوامع جهان ‌سوم تحمیل می‌کرد، نگاه منتقدانه‌ای داشت. زاویه‌ی دید او به مدرنیته نیز، به دو وجه تمدن و تجدد تقسیم می‌شود. وی علی‌رغم آن‌که تمدن را امری مثبت می‌دانست، بر تجددی هجوم می‌برد که ما را مقلّد و مصرف‌زده می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

  1. منابع

    1. آبه، استفان (1389). واژگان مکتب فرانکفورت، ترجمه افشین جهاندیده، چاپ 2، تهران: نشر نی.
    2. آجرلو، نجمه (1397). ایران قدیم مهد تمدن جهان، چاپ 5، تهران: نشر خانه تاریخ.
    3. بروجردی، مهرزاد (١٣٧٧). روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه­ی جمشید شیرازی، چاپ 1، تهران: نشر فرزان.
    4. حائری، عبدالهادی (1394). نخستین رویارویی­های اندیشه­گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، چاپ 6، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    5. داوری­اردکانی، رضا (١٣٧٩). درباره­ی غرب، چاپ 1، تهران: انتشارات هرمس.­
    6. رهنما، علی (١٣٨٥). مسلمانی در جستجوى ناکجا آباد، ترجمه­ی کیومرث قرقلو، چاپ 4، تهران: گام نو.
    7. زرشناس، شهریار (١٣٨٣). مبانی نظرى غرب مدرن، چاپ 1، تهران: انتشارات کتاب صبح.
    8. سیف­زاده، سیدحسن (١٣٨٤). مدرنیته و نظریه­هاى جدید در علم سیاست، چاپ 2، تهران: نشر میزان.
    9. شریعت­رضوی، پوران (1378). طرحی از یک زندگی، چاپ 6، تهران: انتشارات چاپخش.
    10. شریعتی، علی (١٣57). امت و امامت، چاپ 1، تهران: انتشارات قلم.
    11. شریعتی، علی (١٣59). بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی (مجموعه آثار، جلد 27)، چاپ 1، تهران: نشر الهام.
    12. شریعتی، علی (١٣61). جهان­بینی و ایدئولوژی (مجموعه آثار، جلد 23)، چاپ 1، تهران: سهامی انتشار.
    13. شریعتی، علی (١٣62). انسان، اسلام و مکتب­های مغرب زمین (مجموعه آثار، جلد 24)، چاپ 2، تهران: نشر الهام.
    14. شریعتی، علی (١٣64). ویژگی­های قرون جدید (مجموعه آثار، جلد 31)، چاپ 2، تهران: انتشارات چاپخش.
    15. شریعتی، علی (١٣71). گفتگوهای تنهایی (مجموعه آثار، جلد 33)، چاپ 3، تهران: نشر آگاه.
    16. شریعتی، علی (١٣٧8). تاریخ تمدن (مجموعه آثار، جلد 12)، جلد 2، چاپ 5، تهران: انتشارات قلم.
    17. شریعتی، علی (١٣٧٩). تاریخ شناخت ادیان (مجموعه آثار، جلد ١٤)، جلد 1، چاپ 6، تهران: سهامی انتشار.
    18. شریعتی، علی (١٣80). ما و اقبال (مجموعه آثار، جلد 5)، چاپ 8، تهران: نشر الهام.
    19. شریعتی، علی (١٣82). مذهب علیه مذهب (مجموعه آثار، جلد 22)، چاپ 4، تهران: انتشارات چاپخش.
    20. شریعتی، علی (١٣85). چه باید کرد؟ (مجموعه آثار، جلد 20)، چاپ 6، تهران: انتشارات قلم.
    21. شریعتی، علی (١٣88). هبوط در کویر (مجموعه آثار، جلد 13)، چاپ 28، تهران: انتشارات چاپخش.
    22. طباطبایی، سیدجواد (1382). تاریخ اندیشه­ی سیاسی جدید در اروپا، جلد 1، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
    23. قربانی، وحید (١٣٨٢). تقلیدگرى و مدرنیته، چاپ 1، تهران: نشر اخوان.
    24. کچویان، حسین (١٣٧٦). پایان ایدئولوژى، چاپ 1، تهران: سازمان انتشارات کیهان.
    25. گیدنز، آنتونی (١٣٨٧). پیامدهاى مدرنیت، ترجمه­ی محسن ثلاثی، چاپ 4، تهران: نشر مرکز.
    26. میرسپاسی، علی (1387). روشنفکران ایران: روایت­های یأس و امید، ترجمه عباس مخبر، چاپ 4، تهران: نشر توسعه.
    27. هاشمی، محمدمنصور (١٣97). هویت­اندیشان و میراث فکرى احمد فردید، چاپ 5، تهران: انتشارات کویر.
    28. هابرماس، یورگن (1384). نظریه کنش ارتباطی: عقل و عقلانیت جامعه، ترجمه کمال پولادی، چاپ 1، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
    29. یوسفی­اشکوری، حسن (١٣٧٧). شریعتی، ایدئولوژى، استراتژى، چاپ 1، تهران: انتشارات چاپخش
    30. بختیاری، علیرضا (١٣٧٦). «شریعتی و غرب (غرب یک ذهنیت یا یک واقعیت؟)»، در ما و غرب، چاپ 1، تهران: انتشارات حسینیه ارشاد.
    31. آقاجری، هاشم (1380). «دیالوگ سنت و مدرنیته»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 17، صفحه 44-35.
    32. قریشی، فردین (١٣٧٩). «علی شریعتی و غرب­اندیشی از موضع نوگرایی دینی»، مجله نامه پژوهش، شماره 81، صفحه 184-167.
      1. Tariq, Malik Mohammad (2013), “Ali Shariati View of Islamic Modernity”, The Dialogue, Vol. Viii, 33, 335-345.