نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه، گرایش فلسفه‌ی جدید و معاصر غرب، دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
مکتب فرانکفورت یا نظریه‌ی انتقادی یکی از جبهه‌های اصلی جنبش ضدروشنگری معاصر را تشکیل می‌دهد. هورکهایمر و آدورنو، دو نظریه‌پرداز مهم این مکتب، نشان می‌دهند که روشنگری در فرآیندی دیالکتیکی تیشه به ریشه‌ی خود می‌زند و بنیان ارزش‌های خود را سست می‌کند. از نظر ایشان، غلبه‌ی عقل ابزاری، که محصول گسترش دیالکتیکی روشنگری بوده است، هرگونه مبنای عینی برای تعهد به آرمان‌هایی چون آزادی، برابری، و حقوق بشر را زائل کرده است. ایشان روی آوردن روشنگری و فرزند خلف آن، یعنی لیبرالیسم، به فلسفه‌ی پراگماتیستی را نشان از ورشکستگی فکری روشنگری می‌دانند. در این مقاله می‌کوشم پس از شرح انتقادهای ایشان، از منظر یکی از مدافعان معاصر روشنگری، ریچارد رورتی، آن انتقادها را پاسخ دهم. رورتی روی گردادن لیبرالیسم از عقل‌باوری و روی آوردن آن به تاریخ‌گرایی و پراگماتیسم را نشان از به بلوغ رسیدن روشنگری در یک فرآیند خودشکنی و خودسازی می‌داند. در ادامه می‌کوشم بر مبنای دیدگاه پراگماتیستی او نشان دهم که لیبرالیسم پراگماتیک معاصر از اتهام وادادگی در برابر وضع موجود مبرا است و توانسته است با نقد وضع موجود بر اساس اهداف و آرمان‌هایی که بیش از همه با هویت‌ها و سنت‌های ریشه‌دار ما گره خورده‌اند، موضعی انتقادی در برابر کاستی‌های آن بگیرد و راهنمایی برای تحقق وضع آرمانی در وضع موجود فراهم کند. اما تفسیر پراگماتیستی خود رورتی از لیبرالیسم نیز با نقطه‌ضعف‌هایی روبه‌روست که می‌کوشم در پایان مقاله به طور گذرا به آن‌ها اشاره کنم.
کلیدواژه‌ها
منابع فارسی
- دکارت، رنه (1369) تأملات در فلسفه‌ی اولی، ترجمه‌ی احمد احمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- رالز، جان (1393) نظریه‌ای در باب عدالت، ترجمه‌ی مرتضی نوری، تهران: نشر مرکز.
- رورتی، ریچارد (1390) فلسفه و آینه‌ی طبیعت، ترجمه‌ی مرتضی نوری، تهران: نشر مرکز.
- سندل، مایکل (a1393) آن‌چه با پول نمی‌توان خرید: مزرهای اخلاقی بازار، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
- سندل، مایکل (b1393) عدالت: کار درست کدام است؟، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
- ویلسون، راس (1389) تئودور آدورنو، ترجمه‌ی پویا ایمانی، تهران: نشر مرکز.
منابع لاتین
- Bohman, James (2005) Critical Theory, in Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/critical-theory/
- Dewey, John (1916) Essays in Experimental Logic, Chicago: University of Chicago Press.
- Dewey, John (1993) Political Writings, Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc.
- Habermas, Jürgen (1989) “Work Habermas, Jürgen (1987) The Philosophical Discourse of Modernity, translated by Frederick Lawrence, Cambridge: Polity Press.
- and Weltanschauung: The Heidegger Controversy from a German Perspective,” Critical Inquiry 15 (Winter 1989): 431-456.
- Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1977) Phenomenology of Spirit, translated by A. V. Miller, Oxford University Press: Oxford.
- Horkheimer, Max & Adorno, Theodor W. (2002) Dialectic of Enlightenment: Pholosophical Fragment, edited by Gunzelin Schmid Noerr, translated by Edmund Jephcott, Stanford, California: Stanford University Press.
- Horkheimer, Max (1972) Critical Theory, translated by Matthew J. O'connell and others, Continuum: New York.
- Horkheimer, Max (2004) Eclipse of Reason, London & New York: Continuum
- Rawls, John (1980), "Kantian constructivism in Moral Theory: The Dewey Lectures” Journal of Philosophy 77, 515–72.
- Richard Rorty (1989) Contingency, Irony, and Solidarity, Cambridge: Cambridge University Press.
- Rorty, Richard (1991a) Objectivity, Relativism, and Truth, Cambridge: Cambridge University Press.
- Rorty, Richard (1991b) Essays on Heidegger and Others, Cambridge: Cambridge University Press.
- Rorty, Richard (2001) "The Continuity Between the Enlightenment and 'Postmodernism'" in What's Left of Enlightenment: A Postmodern Question, Edited by Keith Michael Baker & Peter Hanns Reill, Stanford, California: Stanford University Press.
)