نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
عضو هیات علمی پروه انقلاب اسلامی و تاریخ و تمدن دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران
چکیده
پایان تاریخ به عنوان ایده دهه پایانی قرن بیستم از اتمام چندین قرن منازعه ایدئولوژیکی سخن به میان اورد. منازعه‌ای که از عصر روشنگری بین ایدئولوژیهای مختلف بشری که ادعای کشف قانونمندی حاکم بر تاریخ داشتند، در گرفته بود. فلسفه نظری یا فلسفه جوهری تاریخ به عنوان یک دانش«هستی‌شناسانه» به دنبال فهم هستی تاریخ، سیر تحول آن و کشف معانی نهفته در روندها و رویدادهای کلی تاریخ است. فهم هستی‌شناسانه کمک می‌کند قانونمندی حاکم بر تاریخ را در صورت وجود کشف کنیم. در فلسفه تاریخ با سه پرسش اساسی غایت تاریخ، محرک تاریخ و منازل حرکت تاریخ مواجه هستیم. با وجود جنجال‌های نظری زیادی که بعد از طرح پایان تاریخ فوکویاما مطرح شد و کماکان هم ادامه دارد، تاملی انتقادی از منظر پرسش‌های اصلی فلسفه تاریخ صورت نگرفته است. هدف این پژوهش تاملی انتقادی بر پایان تاریخ فوکویاما از منظر فلسفه تاریخ است، به نظر می‌رسد با بررسی ایده فوکویاما از زاویه پرسش‌های سه‌گانه فوق می‌توان بسیاری از عناصر و مولفه‌های نظریه فوکویاما را که با چینش در کنار هم از جهانشمولی لیبرال دموکراسی دفاع می‌کنند را مورد چالش جدی قرار داد.
کلیدواژه‌ها
ادواردز، پل. فلسفه تاریخ؛ مجموعه مقالات از دایره المعارف فلسفه. ترجمه بهزاد سالکی.تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1375.
استنفورد، مایکل، تاریخ، صنعت در حال توسعه؛ مدخلی بر فلسفه تاریخ: گذشته، حال، ترجمه حسین‌علی نوذری، تاریخ معاصر ایران، سال سوم، شماره 11، پاییز 1378.
استنفورد، مایکل، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، سمت و مرکز تحقیق و توسعه دانشگاه امام صادق، 1392
اسینس، و. ت. فلسفه هـگل، مترجم حمید عنایت،تهران: امیر کبیر،1370 .
افتخاری، اصغر، «جهان پنهان». مطالعات راهبردی بسیج. شماره 17. 1381 .
افلاطون، جمهور، ترجمه فواد روحانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهاردهم؛ 1392
آربلاستر، آنتونی. ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز. 1367 .
بهترین دنیاها: پرده دوم، مصاحبه با فرانسیس فوکویاما، ترجمه فرامرز رستمی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 175 و 176 ، 1381
پایترز، جان نوردن، فوکویاما و دموکراسی لیبرال: پایان تاریخ، ترجمه پرویز صداقت، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 79-80، 1373
پوپر، کارل ریموند، فقر تاریخیگری، ترجمه احمد ارام، تهران، خوارزمی، 1350
پولارد، سیدنی. اندیشه ترقی تاریخ و جامعه. ترجمه حسین اسدپور پیرانفر. تهران: امیرکبیر. 1354.
پیکاردو، ری منت و فرانسیس فوکویاما؛ فوکویاما و پایان تاریخ، ترجمه عزت الله فولاد وند، مجله بخارا، شماره 19 ، مرداد 1380.
تد، ایمانوئل، پس از امپراتوری: روایت زوال سیستم امریکایی، ترجمه بهاالدین بازرگانی، تهران، اطلاعات، 1383،
توین بی، آرنولد، مورخ و تاریخ، ترجمه حسن کامشاد، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1370
توینبى، آرنولد. تمدن در بوته آزمایش. ترجمه ابوطالب صارمی. تهران: انتشارات امیرکبیر. 1353.
جهانبگلو، رامین، نقد عقل مدرن، گفتگوهایی با اندیشمندان امروز جهان، ترجمه حسین سامعی، تهران، سپهر اندیشه، 1376
دوبنوا، آلن. «ژرف نگری هایی درباره مرگ کمونیسم، ترجمه شهروز رستگار. اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شماره 55 و 56، 1371.
دوبنوا، آلن، بازگشت تاریخ: شامگاه بلوک‌‌بندی‌ها و پگاه ملت‌ها، ترجمه شهروز رستگار، اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شماره 49 و 50. 1370.
دوبنوا، آلن، وداع با قرن بیستم، ترجمه شهروز رستگار، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 106و 107، 1375
رضوی، سید ابوالفضل، فلسفه انتقادی تاریخ، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391
سبحانی، جعفر فلسفه تاریخ و نیروی محرکه آن، قم انتشارت مکتب اسلام، 1376
سروش، عبدالکریم، فلسفه تاریخ، چاپ دوم، تهران، انتشارات پیام آزادی، 1358.
سوروس، جرج، رویای برتری امریکایی، ترجمه لطف الله میثمی، تهران، صمدیه، 1385
سـینگر، پیتر ، هگل، نوشتهء ترجمهء عـزت الله فـولادوند تهران، طرح نو،1379
شیرودی، مرتضی، لیبرال دموکراسی در بوته نقد، حصون، شماره 2، 1383.
صادقی علی آبادی، مسعود، دو معنای فلسفه تاریخ، دین و ارتباطات، شماره 29، 1385
علیجانی، رضا، ایدئولوژی ضرورت یا پرهیز و گریز،، تهران، انتشارات چاپخش ، 1380
غنی‌نژاد، موسی، پایان تاریخ و آخرین انسان، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 63 و 64، 1371.
فرای، گرگ و جاسینتا اهیگن، تصاویر متعارض از سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی، 1390.
فوکویاما، فرانسیس، پایان تاریخ و انسان واپسین، مترجم عباس عربی و زهرا عربی، تهران، سخنکده، 1395.
فیاض انوش، ابولحسن، پایان تاریخ یا تجدید تاریخ؛ تاملی در مفهوم و امکان پایان تاریخ، ماهنامه سوره، شماره 76 و 77، 1393
کار، ای. اچ. تاریخ چیست. ترجمه حسن کامشاد، تهران : خوارزمی. 1349
کاگان، رابرت، بازگشت تاریخ و پایان رویاها، ترجمه علی آدمی، افشین زرگر، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1390
کچویان، حسین. پایان ایدئولوژی. تهران: کیهان. 1376 .
گری، جان، پایان تاریخ یا پایان لیبرالیسم، ترجمه محسن رنجبر، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 2744. 1391.
گری، جان، اتوپیای جهانی و برخورد تمدن ها، مترجم ابراهیم عباسی، مجله راهبرد ، زمستان 1381 ، شماره 26
گنو، ژان ماری، پایان دموکراسی، آگه، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران، 1381
مارکس، کارل و فریدریش انگلس، مانیفست، تهران: انتشارات همراد، بی تا.
مجتهدی، کریم، فلسفه تاریخ، تهران، سروش، چاپ سوم، 1388.
مرادخانی، علی، پرسش از خاستگاه هگلی پایان تاریخ فوکویاما، غرب شناسی بنیادی، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان 1389.
مصباح یزدی، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قران، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، 1379
مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، جلد اول. قم، صدرا، 1369.
مطهری، مرتضی، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی: جامعه و تاریخ، چاپ نوزدهم، تهران، صدرا، 1387.
میرمحمدی، سیدضیاالدین، واگرایی و تمایز فلسفه ی نظری تاریخ و فلسفه علم تاریخ، روش شناسی علوم انسانی، شماره 42، بهار 1384
نیچه، فریدریش، اراده معطوف به قدرت. ترجمه محمدباقر هوشیار. نشر فروزان. 1377.
هانتینگتون، ساموئل، نظریه برخورد تمدن‌ها، ترجمه مجتبی امیری وحید، تهران، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه، 1382.
هگل، گ.و.ف، خدایگان و بنده،ترجمه حمید عـنایت، انتشارات خـوارزمی، چاپ سوم، 1358.
هی وود، اندرو (1379) درآمدی بر ایدئولوژیهای سیاسی، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
Bell, Daniel, the End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties: with "The Resumption of History in the New Century, Harvard University Press, 1962.
Berlin, Isaiah. Four Essays on Liberty. Oxford University press.1969.
Chomsky, Noam, Rogue States: The Rule of Force in World Affairs. South End Press. 2000.
Derrida, Jacques, Specters of Marx, The state of the Debt. The Work of Mourning and the New International. Trans: Peggy Kamuf. New York and London: Routledge, 1994
Dray, William, Philosophy of History. Second ed., Englewood Cliffs; Prentice-Hall Inc., 1993
Fukuyama, "The End of History?” The National Interest, summer 1989.
Fukuyama, Francis, Second thoughts: the last man in a bottle, The National Interest, summer 1999
Fukuyama, Francis, The end of history and the last man, New York, The Free Press, 1995
Fukuyama, Francis, The Great Disruption: Human Nature and the Reconstitution of Social Order, Free Press; 1st edition, 2000.
Fukuyama, Francis: The “end of history,” continued; by Winston Shi July 8, 2014; available at: https://www.stanforddaily.com/2014/05/27/the-end-of-history-continued
Gorman, J. L, the Expression of Historical Knowledge. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1982
Kojeve, A. Introduction to the Reading of Hegel. Trans. Nichols, Cornell University press. 1969.
Mearsheimer, John J, Back to the Future: Instability in Europe after the Cold War, International Security Vol. 15, No. 1, summer, 1990.
Melzer, Ralf and Sebastian Serafin. Right- Wing Extremism in Europe, Copyright by Friedrich-Ebert-Stiftung, Projekt, Gegen Rechtsextremismus 2013
Melzer, Ralf and Sebastian Serafin. Right- Wing Extremism in Europe, Copyright by Friedrich-Ebert-Stiftung, Projekt, Gegen Rechtsextremismus, 2013.
Mink, Louis, Historical Understanding. Ithaca and London: Cornell University Press, 1987
Mooers, Colin the New Imperialists: Ideologies of Empire, One world Publications, 2006.
Shills, E, A, Political development in the new states, The Hague: monton and co, 1962.
Walsh. H., Philosophy of History; an Introduction. London. - White, Hayden, 1967
)