غرب شناسی بنیادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین الملل دانشگاه فردوسی مشهد

2 مربی علوم سیاسی دانشگاه پیام نور مشهد

10.30465/os.2021.34898.1690

چکیده

هدف پژوهش پیش‌رو شناسایی ابعاد مختلف سیاست خارجی ایران با روش تحلیل گفتمان است. برای این منظور دو دوره زمانی برجسته در تاریخ معاصر ایران، مورد توجه واقع شده است. سیاست خارجی محمد مصدق از سال 1320 تا 1332 و سیاست خارجی محمدرضا پهلوی از سال 1342 تا 1357. سوال اصلی این پژوهش بر این پایه است که،گفتمان‌های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357-1342) در قبال غرب در سیاست خارجی ایران چه همانندی‌ها و ناهمانندی‌هایی داشته‌اند؟ فرضیه ]چنین است : به نظر می‌رسد گره‌گاه‌های گفتمانی، در گفتمان‌های رویکرد به غرب در هر یک از دوره‌های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357- 1342) با بر‌ساختن معناهای مورد نظر خود باعث طرد و به حاشیه راندن سایر گفتمان‌های ممکن در سیاست خارجی ایران شدند. بر این اساس : الف) همانندی گفتمان‌های مذکور به حاشیه راندن سایر گفتمان‌هاست. ب) ناهمانندی این گفتمان‌ها در این است که : 1. در دروان نخست وزیری مصدق گفتمان ملی‌گرایی وی که در بستر آن رویکرد استقلال‌خواهی در برابر غرب به اجرا درآمد، مبنای سیاست خارجی او بود. 2. گفتمان جهان‌گرایی محمدرضا شاه که بر اساس سیاست شباهت با غرب، مبنای سیاست خارجی شاه را تشکیل داد.

کلیدواژه‌ها

منابع
آبراهمیان،یرواند(1377)ایران بین دو انقلاب،(ترجمه: احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی)تهران:نشر نی.
ادیب زاده،مجید(1387)زبان، گفتمان و سیاست خارجی،تهران:اختران.
ازغندی،علیرضا(1384)روابط خارجی ایران 1357 _ 1320، تهران:قومس.
افشار،ایرج(1382) مصدق و مسائل حقوق و سیاست، تهران:سخن.
امام جمعه زاده،سید جواد و دیگران(1389)ایران فرهنگی:تعامل یا تقابل با هویت غرب،غرب شناسی بنیادی،سال اول،شماره 2،صص:37-15.
امام جمعه­زاده،جواد و معصومی،داود(1389) رانتیریسم و تاثیر آن بر رابطه دولت و احزاب ایران 1357 1330، جستارهای سیاسی معاصر، سال اول، شماره اول.
بدیعی،علی­اکبر(1382) نهضت ملی ایران،تهران:ایتا.
بسته­نگار،محمد(1381)مصدق و حاکمیت ملت، تهران:قلم.
بشیریه،حسین(1387)، جامعه‌شناسی سیاسی،تهران:نشر نی.
بیل،جیمز(1368)آمریکا،ایران،سیاست مداخله 1653 1651، در:مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، (گردآورنده بیل و راجر لوئیس)ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات،تهران:نشر نو.
پهلوی،محمدرضا(1345)انقلاب سفید، تهران:کتابخانه پهلوی.
پهلوی،محمدرضا(1349)ماموریت برای وطنم، تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پهلوی،محمدرضا(1356)به سوی تمدن بزرگ،تهران :کتابخانه پهلوی.
پهلوی،محمدرضا(1371)پاسخ به تاریخ،ترجمه: شهریار ماکان،تهران:شهر آب.
پهلوی،محمدرضا(بی­تا)برگزیده­ای از نوشته­ها و سخنان شاهنشاه آریامهر،بی­جا.
تاجیک،محمدرضا(1383)گفتمان،پاد گفتمان و سیاست،تهران:موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ترکمان،محمد(1374)، نامه­های دکتر مصدق، تهران:هزاران.
تقی­پور،محمدتقی(1382)پیمان ساواک با موساد، فصل­نامه مطالعات تاریخی،شماره 1.
حسینی­زاده،محمدعلی(1383)نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی، فصل­نامه علوم سیاسی،سال هفتم،شماره 28.
ربانی خوراسگانی،علی و میرزایی،محمد(1383)ایدئولوژی،سوژه،هژمونی و امر سیاسی در بستر نظریه گفتمان،غرب شناسی بنیادی،سال پنجم،شماره 1،صص:46-23
روحانی،فواد(1352)تاریخ ملی شدن صنعت نفت،تهران:فرانکلین.
زونیس،ماروین(1370)شکست شاهانه(ترجمه : عباس مخبر)،تهران:طرح نو.
سلطانی،علی­اصغر(1383)تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش، فصل­نامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 28.  
سلطانی،علی­اصغر(1383)قدرت،گفتمان و زبان، تهران:نشرنی.
شهرام­نیا،امیرمسعود و اسکندری،مجید(1389)ناکارآمدی نخبگان سیاسی در کارآمدسازی روند توسعه ایران عصر پهلوی،گنجینه اسناد، سال بیستم، شماره 77.
صدرا،محمد(1386)نظریه­های گفتمان از زبان­شناسی تا علوم سیاسی،مطالعات انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 9 و 10.
طلوعی،محمود(1381)، مصدق در پیشگاه تاریخ، تهران:علم.
عضدانلو،حمید(1380)گفتمان و جامعه،تهران:نشر نی.
عظیمی،فخرالدین(1368)، آشتی سیاست و اخلاق، ناسیونالیسم و دمکراسی : نگاهی به کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق، در:مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی،گردآورنده بیل و راجر لوئیس، ترجمه:عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات، تهران:نشر نو.
عظیمی­نژادان،بیتا(1388)شاه در آیینه شاه: بررسی مصاحبه­های مطبوعاتی شاه 1357 1320، تهران: نگاه معاصر.
فریمانی،عارف و پرغو،محمدعلی(1396)استعمار و هژمونی آن:نگاهی به نظام بازنمایی غرب،فصلنامه غرب شناسی بنیادی،سال هشتم،شماره 1صص:108-81
فورن،جان(1382)نظریه­پردازی انقلاب­ها(ترجمه : فرهنگ ارشاد)تهران:نشر نی.
قاسمی،حاکم(1387)عوامل ساختاری ناکارآمدی ارتش شاهنشاهی در جلوگیری از سقوط نظام سلطنتی، پژوهش­نامه علوم سیاسی،سال سوم، شماره چهارم.  
قجری،حسینعلی(1388)تحلیلی بر گفتمان سیاسی امام خمینی، پژوهش­نامه متین، شماره 45.
قجری،حسینعلی و نظری،جواد(1392)کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران:جامعه­شناسان.
کاتوزیان،محمدعلی(1372)مصدق و نبرد قدرت در ایران،ترجمه:احمد تدین، تهران:موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کریمی مله،علی(1375)تاریخ چهل ساله جبهه ملی، پانزده خرداد، دوره اول، شماره 21.
کسرایی،محمدسالارو پوزش شیرازی،علی(1388)نظریه گفتمان لاکلو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیدهای سیاسی، فصل­نامه سیاست، دوره 39، شماره3.
کسرایی،محمدسالارو پوزش­شیرازی،علی(1390)تحلیل گفتمان جنبش دانشجویی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با استفاده از نظریه گفتمان لاکلو و موفه (1376 1358)، فصل­نامه سیاست، دوره 41، شماره 3.
کفاش،مهین(1388)روابط امنیتی اطلاعاتی ایران و اسرائیل با تاکید بر ساواک و موساد،نامه تاریخ­پژوهان،سال پنجم،شماره بیستم.
کلانتری،عبدالحسین(1391)گفتمان از سه منظر زبان­شناختی، فلسفی و جامعه­شناختی، تهران:جامعه­شناسان.
گازیوروسکی،مارک(1371)سیاست خارجی آمریکا و شاهترجمه: فریدون فاطمی، تهران:نشر مرکز.
لاجوردی،حبیب(1368)حکومت مشروطه و اصلاحات در دوران مصدق، در:مصدق،نفت،ناسیونالیسم ایرانی،گردآورنده بیل و راجر لوئیس،ترجمه : عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات،تهران:نشر نو.
لاکلو،ارنستو و موف،شانتال(1392)هژمونی و استراتژی سوسیالیستی،تهران: ثالث.
مصدق،محمد(1390) خاطرات و تالمات، تهران: انتشارات علمی.
مظفری­پور،مریم،تقوی،محمدعلی،واطهری،حسین(1389)تحلیل گفتمان تصویر «دیگری» در مطبوعات حزب توده (1331 1329)، رسانه،سال بیست و یکم،شماره 1.
مقدمی،محمدتقی(1390)نظریه تحلیل گفتمان لاکلو و موف و نقد آن،معرفت فرهنگی و اجتماعی، سال دوم،شماره 2.
مک دانل،دایان(1380)مقدمه­ای بر نظریه­های گفتمان،ترجمه:حسینعلی نوذری،تهران:فرهنگ گفتمان.
موحد،محمدعلی(1378)خواب آشفته نفت:دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، تهران:نشر کارنامه.
موسوی،محمد(بی­تا)زندگی­نامه آیت­الله کاشانی،تهران:بشیر.
مهدوی،عبدالرضا(1386)سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357 1300، تهران: پیکان.
میلانی،عباس(1392)نگاهی به شاه،تورنتو: نشر پرشین سیرکل.
نجاتی،غلامرضا(1364)جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332، تهران:انتشار.
نوذری،عزت­الله(1380)تاریخ احزاب سیاسی در ایران، تهران:نوید شیراز.
وحدت،فرزین(1383)رویارویی فکری ایران با مدرنیت، تهران:ققنوس.
یزدی،ابراهیم(1381)سیاست خارجی دکتر مصدق، موازنه منفی و بی­طرفی مثبت، در:مصدق و حاکمیت ملت (به کوشش بسته­نگار)،تهران:قلم.
یورگنسن،ماریان و فیلیپس،لوییز(1389)نظریه و روش در تحلیل گفتمان،تهران:نشر نی.