غرب شناسی بنیادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یزد

2 کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشگاه یزد

10.30465/os.2023.44786.1894

چکیده

دولت به عنوان یکی از مهمترین دغدغه‌های فیلسوفان سیاسی در طول تاریخ بوده است. بررسی مقایسه‌ای رویکرد مکتب متعالیه (صدرایی) و مکتب فایده‌گرایی نسبت به مقوله دولت، هدف اصلی این مقاله است. این پژوهش بر آن است تا تفاوت‌ها و تشابهات دو مکتب متعالیه (صدرایی) و مکتب فایده‌گرایی را نسبت به جنبه‌های مختلف دولت از جمله ضرورت، منشأ، ماهیت و غایت دولت مورد بررسی و مقایسه قرار دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر یک از این دو مکتب، رویکرد متفاوتی نسبت به مقوله دولت دارند. مکتب متعالیه از نگاه اخلاق‌گرایانه و دینی به دولت می‌نگرد یعنی هدف از ایجاد دولت را خیر اعلا، دستیابی به ارزش‎های الهی و رستگاری آن جهانی انسان می داند. در حالیکه مکتب فایده‌‎گرایی، دولت را از منظر مادی‌گرایانه و منفعت‌طلبانه مورد توجه قرار می دهد. با وجوداین، در رویکرد این دو مکتب نسبت به دولت، تشابهاتی دیده می‌شود، برای مثال هر دو مکتب دولت را ضرورت اجتناب‌ناپذیر می‌دانند؛ یا رویکرد مثبتی نسبت به حکومت اکثریت، چنانچه به استبداد کشیده شود، وجود ندارد. این ملاحظات بیانگر آن است که این تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی با رویکردی اسنادی – تاریخی است که بر اساس رهیافت مقایسه‌ای انجام شده و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است

کلیدواژه‌ها

منابع
اخلاقی، مرضیه؛ شایسته شریعتمداری (گردآورنده)، (1385)، انسان شناسی در اندیشه امام خمینی (س)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
استراترن، پل، (1389)، آشنایی با جان استوارت میل، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: مرکز.
آشتیابی، سیدجلال الدین (1368). «در رثای امام عارفان»، کیهان اندیشه، شماره 24، صص3-7.
اعوانی، شهین (1389)، «آیا فایده گرایی، همان لذت گرایی است؟؛ بررسی دیدگاه بنتام و میل»، فصلنامه تأملات فلسفی، شماره 6، صص 22-7.
اندرسون، سوزان لی، (1397)، فلسفۀ جان استوارت میل، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: نو.
اندلسی، ابن حزم (1416 ه.ق)، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، تعلیق، احمد شمس الدین، ج ‏3، ص 3، بیروت: دار الکتب.
بشیریه، حسین (1382)، «گفتمان های جامعه شناسی سیاسی»، در: حسین بشیریه، عقل در سیاست، تهران: نگاه معاصر، صص 439-331.
--------- (1386)، آموزش دانش سیاسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه معاصر.
بیات، مسعود؛ داوود بیات (1394). «بررسی رابطه معرفت شناسی و اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) با تأکید بر اصل ولایت فقیه»، فصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره 17، صص 135-101.
پولادی، کمال، (1384)، از دولت اقتدار تا دولت عقل، چاپ دوم، تهران: مرکز.
----------- (1386)، تاریخ اندیشۀ سیاسی در غرب، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
توماس، ویلیام، (1380)، جان استوارت میل، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: طرحِ نو.
جعفری، عبدالحمید (1399)، «سیاست ورزی از منظر نهج‌البلاغه و الاحکام السلطانیه ماوردی»، رساله دکترا، دانشگاه میبد: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
جمشیدی، محمد حسین (1385). اندیشه سیاسی امام خمینی (س)، قم: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله، (1379)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
جونز، ویلیام تامس، (1383)، خداوندان اندیشۀ سیاسی، جلد دوم، قسمت دوم، ترجمۀ جواد شیخ­الاسلامی،  چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
حسینی بهشتی، سیدمحمد (1361)، بررسی و تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم و امامت، تهران: حزب جمهوری اسلامی.
-------------------- (1381)، آزادی، هرج و مرج و زورمداری. تهران: بقعه.
-------------------- (1383)، ولایت، رهبری و روحانیت. تهران: بقعه.
-------------------- (1390)، خدا در قرآن، چاپ دوم، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت الله بهشتی.
--------------------- (1392)، پیامبری از نگاه دیگر، چاپ سوم، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید آیت الله بهشتی.
راسل، برتراند (1340)، تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمه نجف دریابندری، چاپ اوّل، تهران: جیبی.
رنجبر، مقصود (1386)، "آزادی های سیاسی از دیدگاه امام خمینی" (س)، نقل شده در: کاظم قاضی زاده (گردآورنده)، مردم سالاری دینی (مجموعه مقالات)، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی. صص 495- 465.
شلوختر، ولفانگ (1379)، «پیدایش عقلانیت غربی از دیدگاه ماکس وبر»، در: ماکس وبر، عقلانیت و آزادی، ترجمه یدالله موقن و احمد تدین، تهران: هرمس.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1362)، مبدأ و معاد، ترجمۀ احمد بن محمد الحسینی، به کوشش عبدالله نورایی، چاپ اول، تهران: مرکز.
--------------------------- (1366)، الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیۀ، ترجمۀ جواد مصلح، چاپ اول، تهران: سروش.
--------------------------- (1420 ه.ق)، المبدأ و المعاد، بیروت: دارالهادی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1374)، المیزان فی تفسـیر القـرآن، ترجمـه سـیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج4، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عابدی اردکانی، محمد (1387)، «نسبت اخلاق و سیاست در حکمت متعالیه و نظریه غالب در فلسفه سیاسی غرب»، فصلنامه پژوهش و حوزه، سال نهم، شماره 3-2،  صص136-106.
عابدی اردکانی، محمد؛ و محمدعلی نظری(1394)، «جامعه اسلامی و ماهیت رهبری در اندیشه سیاسی شهید بهشتی با تأکید بر نظریه امامت و امت»، فصلنامه پژوهش های سیاست اسلامی، سال سوم، شماره 7، صص 137-115.
-------------------------------- (1395). «رابطه آزادی و ولایت فقیه در اندیشه سیاسی محمد حسینی بهشتی»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره 18، صص58-39.
عابدی اردکانی، محمد؛ علی مزیدی (1398)، «نگرش دینی و تأثیر آن بر اندیشه های سیاسی سنت آگوستین و امام خمینی»، فصلنامه الهیات تطبیقی، سال دهم، شماره 22، صص 16-1، پاییز و زمستان.
----------------------- (1400)، سوفسطاییان و اندیشه های جدید، یزد: دانشگاه یزد.
عالم، عبدالرحمن (1382)، تاریخ فلسفه سیاسی غرب، چاپ چهارم، تهران: وزارت امور خارجه.
----------- (1394)، بنیادهای علم سیاست، تهران: نی.
عنایت، حمید (1362)، تفکر نوین سیاسی در اسلام، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر.
­­­____________ (1377)، بنیاد فلسفه سیاسی در غرب، چاپ چهارم، تهران: زمستان.
فاستر، مایکل برسفورد، (1358)، خداوندان اندیشۀ سیاسی، ترجمۀ جواد شیخ­الاسلامی، جلد اول، تهران: علمی و فرهنگی.
فوزی، یحیی (1389)، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، چاپ چهاردهم، قم: دفتر نشر معارف.  
فیرحی، داود (1382)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سمت.
قادری، حاتم (1379)، اندیشه های سیاسی در قرن بیستم، تهران: سمت.
کسرایی، محمدسالار (1401)، «نظریه های دولت‎در‎دوره پهلوی اول: ‎مرور‎ آسیب­شناسانه»، فصلنامه دولت پژوهی، سال هشتم، شماره 30، صص 460-419
کوثری، مسعود (1387)، «روش مقایسه ای»، در: عباس منوچهری (گردآورنده)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: سمت، صص 300-254.
-گری، جان (1397)، فلسفه سیاسی جان استوارت میل، ترجمه خشاریار دیهیمی، تهران: نو.
مارش، دیوید؛ جری استوکر (1378)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مصباح، محمدتقی، (1378)، نظریۀ سیاسی اسلام، جلد دوم، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- مطهری، مرتضی (1357)، مقدمه­ای بر جهان­بینی اسلامی: جامعه و تاریخ: وحی و نبوت، جلد سوم، قم: صدرا.
------------ (1357)، مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی: جهان بینی توحیدی، جلد دوم، قم: صدرا.
------------ (1361)، فطرت، بی جا: انجمن اسلامی دانشجویان مدرسه ی عالی.
------------ (1377)، مجموعه آثار استاد مطهری، جلد اول، چاپ هشتم، تهران: صدرا.
------------ (1389)، مجموعۀ آثار، جلد بیست و دوم، چاپ ششم، تهران: صدرا.
------------ (1386)، اسلام و مقتضیات زمان، جلد 1، چاپ هفتم، قم: صدرا.
------------ (1391)، انسان کامل، چاپ پنجاه و سوم، قم: صدرا.
موسوی، سیدمحمد (1385)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، قزوین: حدیث امروز.
موسوی خمینی، روح الله (1373)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
---------------- (1378)، صحیفه امام، جلدهای سوم و پنجم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
 مهاجر، محسن (1377)، «اندیشه سیاسی صدر المتألهین»، فصلنامه قبسات، دوره سوم، شماره 10، صص 125-108.
میل، جان استوارت (1380)، زندگینامۀ خودنوشت جان استوارت میل، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: مازیار.
--------------- (1394)، حکومت انتخابی، ترجمۀ علی رامین، چاپ سوم، تهران: نی.
--------------- (1396)، فایده­گرایی، ترجمۀ مرتضی مردیها، چاپ ششم، تهران: نی.
وینسنت، اندرو (1371)، نظریه های دولت، ترجمه حسین بشریه، تهران: نی.
Dunleavy, Patrick and Brendan O'Leary (1987), Theories of the State: The Politics of Liberal Democracy. London and New York: Macmillan and Meredith Press.
Hay, Colin; Michaael Lister; David Marsh (2005), The State: Theories and Issues, London: Palgrave, Macmillan.
Neuman, W. Lawrence (2000), Social Research Methods: Qualitative and quantitative approaches, 4th edn. Boston: Allyn & Bacon.
Skinner, Quentin (1978), The Foundations of Modern Political Thought, Cambridge: Cambridge University Press.