غرب شناسی بنیادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جامعه شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

2 دانشجوی دکترای جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جامعه شناسی، دانشگاه یزد، یزد

10.30465/os.2025.49477.1999

چکیده

این پژوهش به بررسی تحول مفهوم سوژه در تاریخ فلسفه و مقایسه دیدگاه‌های مارتین هایدگر و میشل فوکو می‌پردازد. در ابتدا، سوژه به‌عنوان امری مستقل و خودبنیاد در تقابل با ابژه در نظر گرفته می‌شد، اما این برداشت در آثار متفکرانی مانند مارکس، فروید، نیچه، هایدگر و فوکو دستخوش تغییر شده است. این تحقیق نشان می‌دهد که با از دست رفتن تصور سوژه به‌عنوان یک ذهنیت خلاق و مختار، چگونه این مفهوم در اندیشه متفکران بازتعریف شده است. هایدگر با مفهوم «دازاین» و نقد متافیزیک سنتی، بر فهم هستی‌شناختی سوژه تأکید دارد و نقش تکنولوژی را در تبدیل موجودات به ابزارهای قابل‌کنترل بررسی می‌کند. در مقابل، فوکو بر تأثیر قدرت و نهادهای اجتماعی در شکل‌دهی به سوژه تأکید کرده و آن را محصول مناسبات تاریخی و تکنیک‌های نظارتی می‌داند. او همچنین اخلاق یونانیان باستان را الگویی برای خودسازی در برابر سلطه قدرت معرفی می‌کند. در نهایت، هر دو متفکر به مسأله شکل‌گیری هویت انسانی پرداخته‌اند؛ هایدگر از منظر هستی‌شناسی و فوکو از منظر قدرت و ساختارهای اجتماعی. این دو دیدگاه، درک جامعی از تحولات مفهوم سوژه و جایگاه آن در جهان معاصر ارائه می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

فهرست منابع
اشرفی، هانی و مازیار، امیر. (1399). "تضعیف خدای متافیزیکی در عقلانیت سوژه مدرن از منظر هایدگر".  پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت). 18 (2). 238-223.
اطهری، سیدحسین. (1393). دیالوگ فوکو و هابرماس درباره بنیان های مدرنیته؛ انسان گرایی, گفتمان و دموکراسی. سیاست- مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 44(2 )، 431-446.
آقاجاری، سید هاشم (1396). "رهیافت پسامدرنیستی به تاریخ: هایدن وایت". پژوهشکده تاریخ اسلام. دو فصلنامه علمی ـ تخصصی خردنامه. شماره 18. 33-15
توانا، محمد علی، علی پور، محمد (1394). بدن، سوژه، و تکنولوژی های خود، درس هایی از راه حل فوکویی برای جامعة امروز. غرب شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال ششم، شمارة دوم، پاییز و زمستان ،1394 -1 2
جلیلی مقدم، مجتبی، و معصوم، حسین. (1392). امکان معرفت عینی به عالم خارج در فلسفه ابن سینا و صدرالمتالهین. آیین حکمت، 5(18)، 41-64
دریفوس (1392). میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنیوتیک با موخره‌ای به قلم میشل فوکو. ترجمه: حسین بشیریه. تهران: نشر نی، چاپ هشتم.
دهقانی، بابک؛ شهریاری مقدم، زهرا و صابر صلغی، سیما (1399). "بررسی مفاهیم زیبایی، والایی و هنر زیبا با اتکا به مفهوم سوژه و ابژه از منظر کانت". مجله پژوهش های معاصر در علوم و تحقیقات. سال دوم، شماره 2. 24-19.
ریخته گران، محمدرضا، صیاد منصور، علیرضا (1398). "بدن مندی سوژه در میانه هستی شناسی و اخلاق: واکاوی پدیدارشناسانه بَدن در اندیشه هایدگر و لویناس". پژوهش های فلسفی - کلامی سال بیستم زمستان 1397 شماره 4 (پیاپی 78). 96-71.
ساکی، فاطمه؛ کرباسی زاده اصفهانی و علی، زارعی (پیمان) (1397). "فوکو، روشنگری و هنر آفرینش خویشتن". غرب شناسی بنیادی, 9(2), 71-86.
طلیعه بخش، منیره و معین زاده، مهدی(1399). "نقد نقدهای هایدگر بر سوژه دکارتی".  دوفصلنامه غرب شناسی بنیادی، دوره: 11، شماره: 1. ۱۳۹-۱۶4.
فتحی، علی (1398). "درنگی در نقد هیدگر به مفهوم سوژه در متافیزیک کانت و هوسرل". دو فصلنامة فلسفی شناخت. پژوهشنامة علوم انسانی.  شمارة81/1. 228-207
قادری، زکریا (1390). "نقد گفتمان فلسفی مدرنیته: سوژه، حقیقت، و قدرت در اندیشة میشل فوکو". غربشناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال دوم، شمارة دوم. 179-127.
کردوغانی، مهدی (1395). گلاسنهایت و مساله ی اراده در فلسفه ی هایدگر. پژوهشهای فلسفی (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز)، 10(18 )، 283-307.
کریمی، بیان (1399). سوبژکتیوته بدن مند اخلاقی: فوکو و لویناس. پژوهش های فلسفی. شماره 33. سال 14. ۳۵۴ – ۳۶۹.
کریمی، بیان و اصغری، محمد (1399). "جایگاه سوبژکتیویسم اخلاقی در اندیشه نیچه و لویناس". پژوهش های فلسفی کلامی. سال بیست و دوم. شماره 4. 91-71
مصلح، اصغر (1393). "هردر و فلسفه فرهنگ". نشریه فلسفه. شماره 1. سال 42. 151-132
ملکی فر، محمد؛ مختاری ،علی؛ اکوانی، حمدالله؛ و فتاحی‌زاده، ابوذر(1401). نسبت فناوری‌های قدرت و حکومت‌مندی در اندیشۀ «میشل فوکو» و «ژیل دلوز». دوفصلنامه علمی «پژوهش سیاست نظری. شماره سی و دوم، پاییز و زمستان :1401 185 159
Carpenter. C. (2020). Subject Formation in Foucault. 1st Edition. Routledge.
Charles B. (1983).  Guignon, Heidegger and the Problem of Knowledge, (Indianapolis: Hackett Pub. Corp., 161.
Cole. A. (2018). "The subject of objects: Marx, new materialism, & queer forms of life". Journal for Cultural Research. VOL. 22, NO. 2, 167–179.
Foucault. M. (1982). The Subject and Power. Critical Inquiry, Vol. 8, No. 777-795.
Foucault M. (1973). The Order of Things, (New York: Vintage Books, 1973)
Golob. S. (2015). "Subjectivity, Reflection and Freedom in Later Foucault". Forthcoming in the International Journal of Philosophical Studies. 1-26.
Gosetti-Ferencei. A. N. (2004). Heidegger's Critique of Subjectivity and the Poetic Turn. Fordham university Press.
Grove, P. (2004). Heidegger on Subjectivity and Self-Consciousness. SATS, 5(1).
Heidegger. M. (1962). Being and Time, Trans. by John Macquarie and Edward Robinson. (New York: Harper and Row Press, 59.
Heidegger. M. (1982), Basic Problems of Phenomenology, Trans. and Intr. by Albert Hofstadter. (Bloomington: Indiana University Press, 126.
Kaelin.  E. F. (1986).  Heidegger's Being and Time A Reading for Readers, (Tallahassee: Florida State University Press, 1986.), 79.
Kojève, A. (1969). "Introduction to the Reading of Hegel. Trans. J. H. Nichols". New York: Basic Books. An idiosyncratic but brilliant and extremely influential reading of the book as a study in philosophical anthropology.
Lorenzini (2016)." Foucault, Regimes of Truth, and the Making of the Subject". Foucault and the Making of Subjects. 63-75.
Oner, S. (2016). Foucault’s analysis of subjectivity and the question of philosophizing with words or things. International Journal Human Sciences. Volume: 13Issue: 1
Raffoul. F. (2009). Heidegger and the Subject (Contemporary Studies in Philosophy and the Human Sciences). Kindle Edition.